Cán cân thương mại là gì? Tác động đến nền kinh tế và cách tính chi tiết

>>> Có thể bạn quan tâm:

• FED là gì? FED tăng lãi suất ảnh hưởng thế nào đến thị trường chứng khoán tại Việt Nam
• Chỉ số ROE là gì? Cách tính và ứng dụng chỉ số ROE hiệu quả
• Đầu tư tài chính là gì? Các hình thức đầu tư hiệu quả, an toàn nhất

Cán cân thương mại trong tiếng anh là Balance of trade - BOT hay còn được gọi là xuất khẩu ròng hay thặng dư thương mại. Thuật ngữ này thường được dùng trong lĩnh vực kinh tế, và chủ yếu là trong các hoạt động xuất nhập khẩu, để chỉ sự chênh lệch của giá trị nhập khẩu và giá trị xuất khẩu của một nước trong một thời điểm xác định (tính theo tháng/quý hoặc theo năm).

Cán cân thương mại là số liệu vô cùng quan trọng được dùng để đánh giá sức khỏe cũng như trình độ phát triển trong nước. Cán cân thương mại chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cán cân thanh toán quốc gia.

Cán cân thương mại là chỉ số kinh tế quan trọng phản ánh tình hình xuất nhập khẩu của một quốc gia và cho thấy sức khỏe tổng thể của nền kinh tế. Do đó, các nhà lãnh đạo luôn đặc biệt chú trọng đến chỉ số này vì nó góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Đối với một số quốc gia hiện nay, xuất khẩu thậm chí được xem là nguồn thu nhập chủ yếu.

Vì vậy, cán cân thương mại giữ vai trò quan trọng trong việc tạo động lực phát triển kinh tế và xã hội thông qua các khía cạnh sau:

Tác động tới tỷ giá hối đoái

Cán cân thương mại có thặng dư, đồng nghĩa với xuất khẩu lớn, ngoại tệ đổ về nước nhiều hơn, khi đó nhu cầu chuyển đổi tiền tệ trong nước tăng lên. Nhu cầu đối với đồng nội tệ tăng lên làm giá trị đồng nội tệ tăng lên. Lúc này, một đồng nội tệ sẽ đổi được nhiều ngoại tệ hơn.

Trong tình huống ngược lại, cán cân thương mại bị thâm hụt, số lượng hàng hóa xuất khẩu thấp hơn nhập khẩu, quốc gia ở trong trạng thái nhập siêu. Khi đó, để mua hàng của các nước khác, các doanh nghiệp trong nước phải dùng ngoại tệ của nước đó, dẫn đến nhu cầu ngoại tệ tăng. Giá trị đồng ngoại tệ cũng từ đó mà tăng lên.

Các thay đổi này chính là căn cứ để Chính phủ đưa ra những chính sách để kiểm soát dòng tiền (cash flow) một cách nhanh chóng và hợp lý.

>>> Xem thêm: 

• CIC là gì? Hướng dẫn cách xóa nợ xấu trên CIC
• Vốn chủ sở hữu là gì? Công thức tính và những lưu ý quan trọng cho nhà đầu tư
• Tổng quan về thị trường vốn. Điểm khác biệt giữa thị trường vốn và thị trường tiền tệ

Tác động tới nền kinh tế vĩ mô

Cán cân thương mại cũng là yếu tố có tác động lớn đến kinh tế vĩ mô. Nhìn vào cán cân thương mại của một nước, có thể thấy được khả năng cạnh tranh của nó trên thị trường quốc tế. 

Cán cân thương mại dương cho thấy nền kinh tế đang phát triển, đất nước đang thu hút một nguồn vốn FDI lớn, vị thế của quốc gia trên thị trường quốc tế cũng được tăng lên.

Đối với các nước có cán cân thương mại âm cho thấy trình độ sản xuất của nước đó có khả năng cạnh tranh kém hơn. Các doanh nghiệp cũng như Chính phủ cần tìm cách nâng cao chất lượng sản xuất để đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu quốc tế.

>>> Xem thêm: 

• Sàn chứng khoán là gì? Top 4 sàn giao dịch chứng khoán uy tín Việt Nam
• Cổ phiếu là gì? Phân loại, đặc điểm, nguyên tắc thành công cho nhà đầu tư
• Thanh khoản là gì? Tính thanh khoản có ý nghĩa gì trong đầu tư tài chính

Tác động đến GDP (Tổng sản phẩm quốc nội)

Cán cân thương mại là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến GDP của một quốc gia. Hoạt động xuất khẩu góp phần tích cực vào GDP và nếu đạt được thặng dư thương mại thì sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ngược lại tình trạng nhập siêu lại tạo áp lực tiêu cực lên GDP.

>>> Tham khảo thêm:

• Chu kỳ kinh tế là gì và sự ảnh hưởng đến GDP thế giới
• Suy thoái kinh tế là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết
• Tổng quan về thực trạng thị trường tài chính Việt Nam hiện nay

Tác động đến giá trị đồng tiền

Khi một quốc gia duy trì được thặng dư thương mại liên tục nhu cầu về đồng nội tệ của quốc gia đó sẽ tăng cao góp phần làm tăng giá trị đồng tiền. Ngược lại nếu gặp phải tình trạng thâm hụt thương mại đồng nội tệ sẽ chịu áp lực giảm giá trị.

Tác động đến khả năng cạnh tranh

Thặng dư thương mại thể hiện hàng hóa và dịch vụ của quốc gia có khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu tạo cơ sở cho sự phát triển bền vững và tăng trưởng kinh tế lâu dài.

Tác động đến cán cân thanh toán

Cán cân thương mại là yếu tố quan trọng trong cán cân thanh toán. Nếu tình trạng thâm hụt kéo dài, dự trữ ngoại hối sẽ giảm, ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định tài chính quốc gia.

Tác động đến tiết kiệm và đầu tư

Thặng dư thương mại giúp gia tăng tiết kiệm quốc gia và tạo điều kiện cho đầu tư vào các dự án phát triển, từ đó góp phần nâng cao tốc độ tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Tác động đến quan hệ kinh tế trên toàn cầu

Sự mất cân đối cán cân thương mại kéo dài có thể gây khó khăn trong các cuộc đàm phán chính sách và hiệp định thương mại tạo thêm căng thẳng trong quan hệ quốc tế.

Tác động đến nền công nghiệp và việc làm

Các ngành công nghiệp như sản xuất và nông nghiệp được hưởng lợi từ nhu cầu quốc tế ngày càng tăng đối với sản phẩm của họ Cán cân thương mại tích cực góp phần hỗ trợ việc làm trong các ngành hướng tới xuất khẩu.

Cán cân thương mại là chỉ số quan trọng cho biết quốc gia đang đạt thặng dư hay thâm hụt trong giao thương quốc tế. Cán cân thương mại có thể tính dựa trên giá FOB (Free On Board) đối với xuất khẩu và giá CIF (Cost Insurance Freight) đối với nhập khẩu với công thức như sau:

Trong đó:

• Xuất khẩu > Nhập khẩu, Cán cân thương mại > 0 (+) nghĩa là quốc gia có thặng dư thương mại (hay xuất siêu). 
• Xuất khẩu < Nhập khẩu, Cán cân thương mại < 0 (-) nghĩa là quốc gia có sự thâm hụt thương mại (hay nhập siêu). 
• Xuất khẩu = Nhập khẩu nghĩa là không có sự chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu, Cán cân thương mại = 0, cán cân thương mại ở vị trí “cân bằng”.

Cán cân thương mại không chỉ là biểu hiện của tình hình kinh tế nội địa mà còn phản ánh các chính sách thương mại và tiền tệ, xu hướng kinh tế toàn cầu cùng nhu cầu thị trường. Nắm rõ những yếu tố này giúp hiểu rõ vai trò của cán cân thương mại trong mối quan hệ kinh tế quốc tế.

Tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái là một nhân tố quan trọng đối với một nước vì nó có ảnh hưởng tương đối đến giá cả hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa quốc tế. Một nước có tỷ giá đồng nội tệ cao thì giá của hàng hóa nhập khẩu sẽ rẻ hơn và giá cả hàng hóa của họ khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế sẽ đắt hơn. Điều này khá bất lợi cho hoạt động xuất khẩu và thuận lợi cho việc nhập khẩu, dẫn đến xuất khẩu ròng giảm.

Ngược lại, khi đồng nội tệ có giá trị thấp, lợi thế của việc xuất khẩu sẽ tăng lên và hoạt động nhập khẩu sẽ bị bất lợi, xuất khẩu ròng tăng.

Ví dụ: Một sản phẩm của Việt Nam có giá 150.000 đồng và một sản phẩm tương đương có của Trung Quốc có giá 45 Nhân dân tệ. Tỷ giá hối đoái: 3.300 đồng = 1 Nhân dân tệ. Vậy sản phẩm của Trung Quốc có giá là 148.500 đồng, rẻ hơn sản phẩm của Việt Nam.

Trong trường hợp tiền Việt Nam mất giá, tỷ giá hối đoái tăng lên 3.500 đồng = 1 Nhân dân tệ. Lúc này, sản phẩm của Trung Quốc có giá 157.500 đồng, lợi thế cạnh tranh thấp hơn khi so với sản phẩm của Việt Nam.

Nhập khẩu

Nhập khẩu có xu hướng tăng khi GDP tăng lên, thậm chí tốc độ tăng trưởng của nhập khẩu còn nhanh hơn. Sự gia tăng nhập khẩu của một nước khi GDP của nước đó tăng lên còn phụ thuộc vào xu hướng nhập khẩu biên (MPZ) của họ. MPZ là phần của GDP có thêm mà người dân muốn chi cho hoạt động nhập khẩu. Ví dụ: MPZ = 0.2 nghĩa là, với 1 đồng GDP có thêm, người dân muốn chi 0.2 đồng cho việc nhập khẩu.

Bên cạnh đó, nhập khẩu cũng phụ thuộc vào giá cả tương đối của hàng hóa sản xuất trong nước với hàng hóa sản xuất ở nước ngoài. Nếu giá cả trong nước tăng tương đối so với giá cả của hàng hóa quốc tế thì nhập khẩu sẽ tăng lên và ngược lại. Ví dụ: Khi giá xe đạp sản xuất tại Việt Nam tăng tương đối với với giá xe đạp sản xuất tại Nhật Bản, người tiêu dùng sẽ có xu hướng mua xe đạp Nhật Bản nhiều hơn, từ đó việc nhập khẩu xe đạp sẽ tăng.

Xuất khẩu

Việc xuất khẩu chủ yếu phụ thuộc vào những diễn biến tại các đất nước khác vì việc xuất khẩu của nước này là việc nhập khẩu của nước kia. Vì vậy, yếu tố này đa phần phụ thuộc vào sản lượng cũng như thu nhập của các nước đối tác. Do đó, trong các mô hình kinh tế, xuất khẩu thường được cho là yếu tố tự định.

Lạm phát

Lạm phát là yếu tố có ảnh hưởng lớn đến cán cân thương mại. Khi một quốc gia có lạm phát cao, hàng hóa trong nước trở nên đắt đỏ và khan hiếm, làm giảm khả năng cạnh tranh xuất nhập khẩu với các quốc gia khác.

>>> Xem thêm:

• Chi phí cơ hội là gì?
• Chỉ số CPI là gì? Cách tính chỉ số CPI chính xác nhất
• Top 5 app đầu tư tài chính uy tín, phổ biến hiện nay

Giá trị và giá cả

Giá trị hàng hóa xuất nhập khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc định giá cán cân thương mại. Giá trị cao ở sản phẩm xuất khẩu có thể củng cố cán cân thương mại dương, trong khi nhập khẩu sản phẩm có giá trị lớn dễ dẫn đến cán cân thương mại âm. Các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị và giá cả gồm: Sự cạnh tranh giữa nhà sản xuất, biến động giá nguyên liệu, thị hiếu khách hàng và thị trường,...

Sự cạnh tranh quốc tế

Cạnh tranh quốc tế tác động đáng kể đến cán cân thương mại, năng lực cạnh tranh của quốc gia dựa trên chất lượng sản phẩm, giá cả, hiệu suất sản xuất, công nghệ, thương hiệu và đổi mới. 

Chính sách đầu tư và công nghệ

Chính sách đầu tư nước ngoài và công nghệ đóng vai trò quan trọng, việc thu hút vốn đầu tư và ứng dụng công nghệ tiên tiến thúc đẩy sự phát triển ngành công nghiệp xuất khẩu, tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Chính sách thương mại và quy định pháp luật

Chính sách thương mại có ảnh hưởng trực tiếp đến sản lượng hàng hóa xuất khẩu và thường bao gồm các biện pháp bảo hộ, thuế quan, chống bán phá giá, và rào cản phi thuế nhằm điều chỉnh luồng hàng hóa xuất nhập khẩu, khuyến khích công nghiệp nội địa, và thúc đẩy cạnh tranh quốc tế.

Đối với các quốc gia như Việt Nam, chính sách thương mại thường tập trung vào việc giảm thuế, trợ giá, và phát triển các khu vực nông nghiệp trọng điểm nhằm nâng cao tính cạnh tranh và tăng sản lượng. Một số yếu tố chính trong chính sách thương mại và quy định pháp luật: Quy định xuất nhập khẩu, thuế quan và rào cản thương mại, thỏa thuận thương mại tự do, chính sách đầu tư và công nghệ,...

>>> Xem thêm:

• Chính sách tài khóa là gì? Thực trạng chính sách tài khóa tại Việt Nam
• Chứng khoán phái sinh là gì? Những quy định về đầu tư tránh rủi ro

Do đầu tư tăng cao 

Chính sách tiền tệ của quốc gia làm giảm lãi suất trong nước và từ đó đầu tư trong nước sẽ tăng lên.

Do mức độ lạm phát cao

Lạm phát là một yếu tố có tác động khá lớn đến cán cân thương mại của một nước. Khi tỷ giá đồng tiền của một nước tăng lên, giá cả nhập khẩu sẽ giảm xuống, ngược lại, giá xuất khẩu lại tăng lên khiến sức cạnh tranh giảm.

Do giảm thuế nhập khẩu

Thuế nhập khẩu là một trong những điều khiến các nhà đầu tư nước ngoài e ngại và làm giảm sức cạnh tranh của một nước. Chính vì thế, một số nước đã và đang thực hiện các chính sách giảm thuế nhập khẩu theo cam kết trong thỏa thuận thương mại khu vực và WTO.

Do cơ cấu hàng hóa xuất và nhập khẩu

Tại nhiều nước, cơ cấu hàng hóa được xem là một yếu tố thương mại tạo thương mại. Nói một cách đơn giản là tỉ lệ xuất khẩu tăng cũng sẽ đồng thời kéo tỉ lệ nhập khẩu tăng lên.

Do sự mất cân bằng giữa tiết kiệm và đầu tư

Đầu tư tăng lên giúp chính sách tiền tệ được nới lỏng, lãi suất cũng sẽ giảm và đầu tư trong nước tăng lên. Tuy nhiên, điều này lại làm cho các hoạt động đầu tư ra nước ngoài hoặc xuất khẩu bị hạn chế.

Bên cạnh đó, thị trường chứng khoán và bất động sản có những sự tăng trưởng mạnh mẽ dễ khiến cho người dân có cảm giác dư dả hơn, từ đó sẽ giảm tiết kiệm và tăng mức tiêu dùng.

Do ngân sách xuất hiện tình trạng thâm hụt

Thâm hụt ngân sách hay thâm hụt cán cân vãng lai xảy ra ở Việt Nam là do chính Nhà nước và Chính phủ đang tập trung cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, kinh tế bị suy thoái cũng là nguyên nhân dẫn đến việc Nhà nước phải bỏ ra nhiều ngân sách hơn để hoàn thành mục tiêu đề ra.

Cán cân thương mại không cân đối có thể gây ra nhiều vấn đề cho kinh tế và tài chính quốc gia. Các hậu quả từ sự mất cân đối này có thể tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực khác nhau: 

Thâm hụt nguồn lực

Khi cán cân thương mại âm, quốc gia thất thoát nhiều hơn so với thu vào, đòi hỏi phải sử dụng nguồn lực tài chính và ngoại hối để bù đắp thâm hụt. Điều này gây ra áp lực tài chính lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định của nền kinh tế.

Giảm cơ hội việc làm

Cán cân thương mại không cân đối có thể dẫn đến mất việc làm trong các ngành sản xuất nội địa. Khi quốc gia nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu, các công ty trong nước sẽ gặp khó khăn khi cạnh tranh với hàng hóa nhập khẩu có giá thấp hơn, dẫn đến tình trạng sa thải lao động và gia tăng thất nghiệp.

Gia tăng nợ nước ngoài

Một cán cân thương mại mất cân bằng kéo dài buộc quốc gia phải vay nợ để bù đắp, dẫn đến tăng nợ nước ngoài. Áp lực trả nợ sẽ đè nặng lên nguồn tài chính quốc gia và làm cho việc duy trì sự ổn định kinh tế trở nên khó khăn.

Phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài

Sự phụ thuộc ngày càng lớn vào hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu có thể gây ra rủi ro an ninh kinh tế và chính trị. Khi quốc gia không thể tự chủ trong nguồn cung cấp, sự phụ thuộc vào quốc gia khác sẽ luôn tồn tại và khó giải quyết.

Có nhiều biện pháp giúp quốc gia điều chỉnh và quản lý cán cân thương mại để duy trì sự cân bằng trong hoạt động thương mại quốc tế:

Thúc đẩy xuất khẩu

Tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành xuất khẩu thông qua việc cải thiện chất lượng sản phẩm và hiệu suất sản xuất. Các kế hoạch tiếp thị và xúc tiến thương mại cũng góp phần mở rộng thị trường và tìm kiếm đối tác thương mại mới.

Đa dạng hóa sản xuất nội địa

Khuyến khích đa dạng hóa sản xuất trong nước để giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu bằng cách hỗ trợ phát triển các ngành công nghiệp mới và đầu tư vào công nghệ tiên tiến, từ đó cải thiện năng suất và chất lượng hàng hóa trong nước.

Nâng cao năng lực sản xuất

Đầu tư vào công nghệ, cơ sở hạ tầng và đào tạo lao động để gia tăng năng lực sản xuất trong nước, giúp nâng cao khả năng cạnh tranh và giảm phụ thuộc vào hàng nhập khẩu.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Đầu tư vào giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao năng lực cho người lao động, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh của nền kinh tế và thúc đẩy sự đổi mới trong sản xuất và dịch vụ quốc gia.

Điều chỉnh tỷ giá hối đoái

Chính sách tiền tệ linh hoạt giúp kiểm soát tỷ giá hối đoái nhằm cân bằng cán cân thương mại thông qua quản lý tỷ giá và can thiệp thị trường ngoại hối khi cần.

Khuyến khích đầu tư nước ngoài

Mở rộng cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào các ngành công nghiệp xuất khẩu, qua đó tăng cường cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho thị trường xuất khẩu, đồng thời tạo thêm việc làm trong nước.

Hợp tác quốc tế

Hợp tác với các quốc gia để thúc đẩy thương mại công bằng và bảo vệ lợi ích quốc gia thông qua hiệp định thương mại và đàm phán quốc tế giúp tạo môi trường thương mại bền vững và giải quyết tranh chấp hiệu quả.

Điều chỉnh chính sách thương mại

Chính sách thương mại phù hợp tạo môi trường cạnh tranh công bằng. Các biện pháp như giảm thuế, giải phóng rào cản phi thuế và tăng cường bảo vệ thương mại hợp lý sẽ thúc đẩy sản xuất trong nước và tăng cường xuất khẩu.

Trên đây là một số thông tin về cán cân thương mại, cách tính cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại của quốc gia. Như vậy, Zalopay đã giúp bạn hiểu rõ cán cân thương mại là gì cũng như có thể tính được cán cân thương mại một cách dễ dàng.